U osób starszych obserwuje się zmniejszenie zdolnościzapamiętywania. Osłabiona jest pamięć świeża, tzw. krótkotrwała, stąd problemem może być np. zapamiętanie dawki leku, godziny spotkania, miejsca odłożenia dokumentów czy innych drobnych rzeczy. Osobom starszym łatwiej jest przywołać z pamięci dawne wydarzenia, a także towarzyszące zdarzeniom emocje i szczegóły, ponieważ informacje zmagazynowane w pamięci długotrwałej są utrwalone i najdłużej pozostają dostępne.
Kłopoty z pamięcią takie jak:
- trudności ze znalezieniem kluczy, zegarka, okularów itp.,
- trudności w zapamiętaniu dłuższej listy spraw do załatwienia,
- zapominanie numerów telefonu czy nazwisk nowo poznanych osób,
- zapominanie o szczegółach rozmowy,
- trudności w odtworzeniu informacji usłyszanych w programach radiowych czy telewizyjnych,
- zapominanie o zapłaceniu rachunków czy odwołaniu spotkania,
- nie powinny budzić niepokoju.
Sygnały rozwijającej się demencji, na które trzeba zwrócić uwagę:
…jeśli nasz bliski:
- gubi się w dobrze znanych miejscach;
- traci poczucie czasu;
- wycofuje się z codziennych czynności i typowych aktywności takich jak np. przygotowanie posiłków, sprzątanie,
- płacenie rachunków;
- zapomina i nie jest w stanie przypomnieć sobie o jakimś zdarzeniu np. rozmowie, spotkaniu, wizycie;
- często traci wątek wypowiedzi;
- powtarza te same pytania niezależnie od otrzymanej odpowiedzi;
- wyraźnie zmienia utrwalone nawyki np. zaniedbuje higienę osobistą;
- odkłada rzeczy w nietypowe miejsca;
- często myli lub zapomina nazwy przedmiotów, czynności czy imiona najbliższych;
- zmienia swoje zachowanie np. osoba spokojna staje się wybuchowa, a nawet agresywna, używa niestosownych
- słów i określeń, których wcześniej od niej nie słyszeliśmy lub kiedy pogodne i radosne usposobienie zamienia się
- w wycofanie, zamknięcie w sobie, pojawia się lęk;
- nie potrafi zapanować nad emocjami, odczuwa zmienne nastroje;
- oskarża, często najbliższych, o to, że coś mu zginęło lub zostało ukradzione np. jakieś przedmioty, pieniądze;
- uważa, że najbliższe otoczenie chce go otruć np. podając określone potrawy lub leki;
- widzi postaci ludzi lub zwierząt i prowadzi z nimi rozmowy.
Warto przy tym pamiętać, że każda osoba z demencją zachowuje się w indywidualny sposób. Podane objawy są tylko przykładami. W każdym przypadku niezbędna jest diagnoza specjalisty.
Niepokojące objawy np. zapominanie czy trudności w koncentracji uwagi niekoniecznie oznaczają powstawanie demencji (otępienia).
Zaburzenia pamięci,szczególnie w późniejszym okresie starości po 75 r.ż., są konsekwencją naturalnego starzenia się organizmu, także mózgu. Sporadyczne trudności z pamięcią nie powinny dezorganizować życia i ograniczać samodzielności. Można sobie z nimi radzić np. za pomocą notatek, odpowiedniego planowania i organizacji, a także poprzez systematyczne ćwiczenie umysłu. Jeśli zaburzenia pamięci i innych funkcji poznawczych (uwagi, koncentracji, zdolności planowania, myślenia, analizy, pisania, liczenia) oraz osłabienie kontroli emocji, zaburzenia zachowania itp. (patrz: sygnały rozwijającej się demencji), wyraźnie zakłócają codzienne funkcjonowanie mogą świadczyć o procesie patologicznym czyli demencji.
Przyczyny powstawania demencji.
1. Choroby neurodegeneracyjne
Choroba Alzheimera
Należy do grupy chorób neurodegenercyjnych. Jest to schorzenie ośrodkowego układu nerwowego uszkadzające korę mózgową, które prowadzi do otępienia, a chory powoli przestaje być zdolny do samodzielnego życia. Dotychczas na chorobę Alzheimera nie znaleziono skutecznego leku.
Przyczyny i mechanizmy powstania choroby nie są dokładnie znane. Do czynników ryzyka zachorowania należą: wiek pow. 65 r.ż., urazy głowy, cukrzyca, nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu.
Podstawowe objawy choroby to utrata pamięci i zdolności do uczenia się, zapominanie podstawowych umiejętności np. czytania, obsługi urządzeń, zapominanie słów, mylenie znaczenia wyrazów powodujące trudności z płynnym wypowiadaniem się. Poza tym: trudności w ocenie sytuacji, orientacji w czasie i przestrzeni, a także zmiany nastroju i osobowości.
Stadia przebiegu choroby Alzheimera (wg B. Reisberg):
1. stadium: Brak objawów choroby zarówno w codziennym funkcjonowaniu jak i podczas badań;
2. stadium: Pierwsze bardzo łagodne objawy choroby, np. zapominanie, gubienie drobnych rzeczy. Objawy mogą być niezauważalne;
3. stadium: Pojawiają się łagodne objawy choroby dostrzegalne przez otoczenie i podczas badania klinicznego. Chory ma coraz większe problemy z przypominaniem sobie nazw przedmiotów i imion, gubi cenne przedmioty. Pojawiają się kłopoty z planowaniem i odtwarzaniem przeczytanych treści; orientacji, najpierw w czasie, a potem w przestrzeni
4. stadium: Łagodne stadium choroby. Pojawiają się wyraźne trudności z przywoływaniem niedawnych wydarzeń, prostymi obliczeniami czy płaceniem rachunków. Chory może wydawać się przygaszony i zamknięty w sobie, nie może sprostać dotychczasowym obowiązkom;
5. stadium: Średniozaawansowane stadium choroby. Pojawiają się ewidentne objawy zaburzeń pamięci i innych funkcji poznawczych. Chory traci samodzielność, nie pamięta podstawowych informacji (adres, telefon, dzień tygodnia), ma trudności z ubieraniem się i niechęć do czynności higienicznych. Coraz częściej zdarzają się zaburzenia zachowania – lęk, agresja, podejrzliwość;
6. stadium: Zaawansowane stadium choroby. Objawy pogłębiają się. Zmienia się osobowość chorego. Pojawiają się problemy z rozpoznawaniem najbliższych osób. Zdarza się nieotrzymanie moczu lub stolca. Zaczynają pojawiać się złudzenia słuchowe i wzrokowe oraz zachowania kompulsywne;
7. stadium: Bardzo zaawansowane stadium choroby. Chory nie wstaje z łóżka, traci kontakt z otoczeniem i kontrolę ruchów, nie panuje nad czynnościami fizjologicznymi. Jest całkowicie uzależniony od opieki osób trzecich.
Choroba Parkinsona
Postępujące schorzenie ośrodkowego układu nerwowego pojawiające się w wyniku zmian zwyrodnieniowych komórek nerwowych w mózgu. Przyczyną rozwoju choroby jest obniżanie produkcji dopaminy -neuroprzekaźnika odpowiadającego za koordynację i napięcie mięśni. Ryzyko zachorowania na chorobę Parkinsona rośnie wraz z wiekiem.
Choroba rozwija się powoli. Pierwsze trudne do wychwycenia objawy choroby mogą pojawić się nawet po dwóch latach od zachorowania. Są to rozdrażnienie, zniechęcenie, znużenie, a także zmiana charakteru pisma (litery stają się coraz mniejsze). Bardziej charakterystyczne cechy choroby Parkinsona to drżenie dłoni, ramion, nóg, żuchwy i całej twarzy, a także spowolnienie ruchów i stopniowa sztywność mięśni oraz charakterystyczna pochylona do przodu sylwetka z ugiętymi kolanami. Wraz z postępem choroby twarz chorego staje się maskowata. W kolejnych etapach postępu choroby pojawiają się zaburzenia równowagi i problemy ze sprawnością ruchową, dolegliwości ze strony układu pokarmowego i moczowego, problemy z mową oraz demencja (otępienie).
Na chorobę Parkinsona nie ma skutecznego leku. Celem leczenia jest przede wszystkim zmniejszenie uciążliwości objawów, poprawienie stanu ogólnego pacjenta i zahamowanie postępu choroby. Bardzo istotna jest dokładna diagnoza, ponieważ różne formy parkinsonizmu wymagają odrębnego postępowania.
Otępienie z ciałami Lewiego
Schorzenie obejmuje występowanie zarówno otępienia, jak i objawów parkinsonizmu. U pacjentów z chorobą Parkinsona prawdopodobieństwo zachorowania jest czterokrotnie większe niż u osób zdrowych.
Otępienie z ciałami Lewiego jest spowodowane gromadzeniem się złogów białka (alfa-synukleiny), które prowadzi do uszkodzenia i obumierania komórek nerwowych w rejonie kory mózgowej oraz w układzie limbicznym – w obszarach mózgu odpowiadających za myślenie, komunikację i zachowanie. Do objawów otępienia z ciałami Lewiego należą: ograniczenie ruchów, zaburzenia postawy i równowagi ciała, upadki (zespół parkinsonowski), zaburzenia uwagi i koncentracji, zaburzenia i pogorszenie pamięci, zmienność nastrojów, zaburzenia świadomości, depresja, zaburzenia snu. Charakterystyczny jest falujący przebieg zaburzeń poznawczych (zmiany w czasie doby) oraz powtarzające się, wyraźne omamy (halucynacje) wzrokowe, czasem również słuchowe. Nie są znane czynniki powodujące chorobę, leczenie polega na łagodzeniu objawów
Otępienie czołowo- skroniowe
Choroba pojawia się zazwyczaj około 65 roku życia i prowadzi do zwyrodnienia płatów czołowych i skroniowych mózgu. W postaci czołowej otępienia obserwuje się głównie zaburzenia nastroju i zmiany zachowania (brak samokrytycyzmu, dbałości o higienę, roztargnienie, wesołkowatość, brak dystansu, rozhamowanie, powtarzające się zachowania tzw. manieryzmy np. klaskanie, śpiewanie), pamięć nie pogarsza się w sposób znaczący. W postaci skroniowej dołączają się zaburzenia mowy – skłonność do wielomówności, ale bez przekazywania większych ilości informacji (tzw. pusta mowa), powtarzanie tych samych zdań lub zwrotów. Może także pojawiać się brak płynności mowy, trudności w jej rozumieniu, trudności w czytaniu i pisaniu.
2. Otępienie naczyniopochodne i mikroudary
Otępienie naczyniopochodne – powstaje na skutek uszkodzenia mózgu wywołanego zmianami naczyniowymi, najczęściej miażdżycowymi. Objawy otępienia naczyniopochodnego zależą przede wszystkim od umiejscowienia i stopnia zmian w mózgu. Miażdżyca naczyń mózgowych prowadząca do udarów, w tym mikroudarów, jest częstą przyczyną powstawania otępienia u osób starszych. Mikroudary określane jako przemijające niedokrwienia mózgu, czasem nie powodują żadnych dostrzegalnych objawów, a pozostałości w postaci zniszczonych w wyniku niedokrwienia komórek, możliwe są do wykrycia tylko za pomocą specjalistycznej aparatury. Wielokrotnie powtarzające się mikroudary mogą spowodować zaburzenia pamięci i pogorszenie funkcji poznawczych: uwagi, koncentracji, zdolności kojarzenia, uwagi itp., a także apatię, zaburzenia mowy, ruchu, zachowania.
3. Inne przyczyny
Warto pamiętać, że różne choroby i schorzenia mogą wywoływać objawy podobne do demencji. Wiele z nich może być skutecznie leczonych. Osłabienie funkcji poznawczych (w tym pamięci) może być spowodowane silnym lub przewlekłym stresem, depresją, przyjmowaniem dużych ilości leków lub nieodpowiednim ich stosowaniem. Diagnoza otępienia powinna wykluczyć występowanie zaburzeń metabolicznych, takich jak np. niedoczynność tarczycy, cukrzyca, niewydolność wątroby lub nerek, wrodzone choroby metaboliczne, niedobory kwasu foliowego, hiperkalcemia (podwyższenie poziomu wapnia). Ponadto konieczne jest stwierdzenie utrzymywania się niepokojących objawów zaburzeń pamięci i/lub innych funkcji poznawczych przez okres co najmniej sześciu miesięcy. Przyczynami otępienia (demencji) mogą być także zakażenia bakteryjne, grzybicze i wirusowe oraz urazy głowy, nowotwory, wodogłowie, jak również przewlekła choroba alkoholowa. Warto pamiętać, że kłopoty z prawidłowym funkcjonowaniem w codziennym życiu wynikają często z osłabienia wzroku (jaskra, zaćma) i/lub słuchu.
Powstaniu demencji demencji sprzyja wiek, ale nie jest to objaw starości.
Przeczytaj także:
Rozumienie starości
Depresja
Problemy zdrowotne
Odżywianie i leki
